Necessity is the mother of invention: circulaire economie in Ethiopië
In 2050 heeft de wereld 70% meer voedsel nodig dan de hoeveelheid die nu op de markt gebracht wordt. Voedselvoorziening is ook voor Ethiopië een geweldige uitdaging, gezien de enorme bevolkingsgroei en verstedelijking, klimaatverandering en de huidige lage landbouwproductiviteit. AgriProFocus Ethiopië en haar leden verwachten dat het toepassen van circulaire landbouw zal bijdragen aan het voldoen aan de stijgende voedselvraag.
Circulaire landbouw betekent een grote transitie van het landbouwsysteem. Het beoogt duurzaamheid door middel van kringlopen en het tegengaan van verliezen in de voedselketen. Nutriënten, grondstoffen en reststromen worden hierbij optimaal ingezet en verliezen geminimaliseerd. De term circulaire economie is nog niet zo gangbaar in Ethiopië, maar ondertussen doen velen hier wel aan recycling en hergebruik.
Botanische tuin
Geoffrey Greene, de oprichter van Jumia, de eerste online marktplaats in Ethiopië, gebruikt de uitdrukking: ‘Necessity is the mother of invention’. Zoals bijvoorbeeld in de botanische tuin van Seblewongel Sedesse bij Holeta. In negen jaar tijd is een braak stuk land van 10 hectare weer productief gemaakt. Erosiegeulen werden gedicht, inheemse plantsoorten aangeplant en met veel dierlijke mest werd de bodem verbeterd. Er groeien nu 4.000 soorten inheemse planten en een drooggevallen beek is opnieuw gaan stromen.
Een ander voorbeeld is SoleRebels, een bedrijf dat oude autobanden verwerkt tot rubberen sandalen en schoenen. Het opwaarderen van afval tot grondstof is een kernprincipe van de circulaire economie en voor SoleRebels een succesvol business model. Kortom: noodzaak brengt innovatie teweeg, en afval bestaat niet.
Voorbeelden circulaire economie
Er zijn enkele voorbeelden van circulaire economie in de Ethiopische agrarische sector. Deze hebben een focus op afvalrecycling, hernieuwbare energie en het terugdringen van verliezen na de oogst. We beschrijven hier een aantal organisaties die actief zijn rond circulaire economie in de landbouwsector in Ethiopië.
Soil & More Ethiopia is een met Nederland opgerichte sociale onderneming gevestigd in Ziway, in de Centrale Riftvallei. Soil & More verwerkt per jaar zo’n 80.000 m3 organisch afval tot compost en verkoopt dat aan grote en kleine boeren. Het afval is vooral afkomstig van bloemenkwekerijen die betalen om dit te dumpen bij Soil & More. Compost is een nieuw en innovatief product voor Ethiopië. Daarom investeert Soil & More tijd en energie in de voorlichting van boeren over compost.
De boeren worden getraind in het maken en gebruiken van compost en het produceren van organisch voedsel. Soil & More hoopt dat deze boeren daarmee minder afhankelijk worden van kunstmest en meer aandacht geven aan duurzaam bodembeheer.
Op dit moment is de compost die verwerkt en verkocht wordt nog gesubsidieerd, maar men is bezig om het business model verder te ontwikkelen. In 2017 heeft Soil & More dertig zelfstandige AgriHubs opgezet in vier deelstaten. Deze AgriHubs worden gerund door kleine ondernemers en vormen zo een distributiekanaal voor compost en andere inputs. Duizenden boeren hebben daarmee toegang tot compost en de mogelijkheid tot centrale vermarkting van hun gewassen.
MetaMeta: Het Nederlands consultancy-bedrijf MetaMeta doet onderzoek en geeft advies in onder meer circulaire economie. Bijzonder zijn de kennis en aandacht voor steenmeel, gewonnen uit rotsformaties, als bodemverbeteraar. In uitgeputte bodems vermindert dit steenmeel de zuurgraad en verbetert het vermogen van de bodem om water te bergen. MetaMeta heeft dit in de afgelopen jaren uitgetest op zeven locaties in Ethiopië en in 2016 zijn daarbij 3.300 boeren bereikt.
MetaMeta heeft een Ethiopische vestiging die samenwerkt met Ethiopische NGO’s, onderzoekscentra en bedrijven. Het doel is om gezamenlijk milieuvriendelijke en goedkope organische mest op de markt te brengen voor kleine boeren in Afrika.
Sesame Business Network (BENEFIT-SBN) is onderdeel van het BENEFIT-partnerschap, gefinancierd door de Nederlandse Ambassade in Addis Ababa en uitgevoerd door de Wageningen Universiteit & Research (WUR). Naast teeltverbetering is er veel aandacht voor het tegengaan van verliezen tijdens het dorsen, transport en opslag van sesam. Volgens een SBN-studie is dit verlies 12,5% ter waarde van $50 miljoen. Het SBN programma moedigt boeren aan hun droog- en dors-praktijken aan te passen door middel van onder meer grotere droog- en dorsplaatsen, het gebruik van plastic zeilen om de sesam op te vangen en beter opslagbeheer. Deze eenvoudige maatregelen kunnen de verliezen na de oogst tot 9% beperken ofwel $15 miljoen per jaar opleveren.
AgriProFocus Ethiopia is een multi-stakeholder netwerk van Nederlandse, Ethiopische en internationale bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. Het netwerk wordt ondersteund door een team van drie mensen in Addis Abeba en het global team in Utrecht. AgriProFocus bevordert circulaire agribusiness in de Ethiopische landbouw via uitwisseling van kennis en praktijkervaring tussen leden en partners. In Nederland is AgriProFocus met Wageningen UR en FME (ondernemersvereniging voor de technologische industrie in Nederland) partner van het Post-Harvest Network.
Haalbare circulaire business modellen
De huidige circulaire activiteiten in Ethiopië zijn kleinschalig, vaak gesubsidieerd en worstelen met het realiseren van impact op meso- en macroniveau. Het ontbreekt aan concrete economisch haalbare business modellen om van circulaire economie een winstgevend alternatief te maken zodat het aantrekkelijker wordt voor de private sector om duurzamer te opereren. Ondanks de verschillende initiatieven is de economische cirkel in de landbouwsector nog lang niet rond.
Kansen voor Nederland
Hoewel de huidige projecten kleinschalig zijn, krijgt de transitie naar een duurzaam en herbruikbaar (agrarisch) systeem duidelijke steun van de Ethiopische overheid. De Ethiopische beleidsambitie is om in 2025 een koolstofneutraal en klimaatbestendig middeninkomensland te worden. In dit verband zijn de Integrated Agro-Industrial Parks (IAIP) van belang. Ethiopië en UNIDO werken samen aan de ontwikkeling van vier IAIPs in Yirgalem, Amhara, Oromia and Tigray. De Nederlandse ambassade werkt samen met de deelstaat Amhara rond een agro-park voor de bloemensector aan het Tanameer. Deze parken zijn gericht op een efficiënte logistiek en industriële verwerking van agrarische producten. De FAO (bij monde van Agribusiness Officer Filippo Brasesco) verwacht dat rond deze IAIP’s nieuwe kansen voor de verwaarding van reststromen zullen ontstaan. Een uitgesproken kans voor Nederlandse organisaties en bedrijven om innovatieve kennis, producten en technologieën te leveren of verder te ontwikkelen.
Landbouwraad Ethiopië
Juni 2018