Bodemkwaliteit op agenda in Hongarije en Servië

De bodem is de belangrijkste natuurlijke hulpbron van Hongarije; bodems vormen de basis van voedselproductie, wateropslag en vastlegging van koolstof. De bodem van dit Midden-Europese land weerspiegelt een unieke diversiteit als gevolg van de geologie en klimatologische omstandigheden in het hart van het Karpatisch bekken. De aandacht van de Hongaarse overheid voor bodemkwaliteit neemt toe. Dat geldt ook voor Servië.

De Alpen gaan oostwaarts over in de glooiende heuvels van Transdanubië voordat ze de “Alföld” bereiken, ook bekend als de Pannonische of Grote Laagvlakte. De landbouw op de rijke bodems in deze vlakte maakt het mogelijk om de Hongaarse bevolking van 9,8 miljoen mensen te voeden en jaarlijks het overeenkomstige voedselpakket voor 14 miljoen mensen te exporteren.

Lees verder onder afbeelding

  • Puszta in Hongarije

Grootschalige akkerbouw

De landbouw gebruikt 73% van de totale oppervlakte van Hongarije. Akkerbouw is de belangrijkste agrarische sector. De productie vindt plaats op verschillende bodemsoorten: cambisol, fluvisol, phaeozem en het 'vlaggenschip' van de Hongaarse bodem: chernozem.

Het grootste deel van de Hongaarse landbouwproductie concentreert zich op de Pannonische Laagvlakte, op akkerbouwpercelen van vaak duizenden hectares groot. Deze laagvlakte, ook wel ‘poesta’ genoemd, is een uitgestrekt, overwegend vlak gebied. Het landschap is gevarieerd met graslanden, halfdroge zandformaties, rivierterrassen, lössplateaus, moerassen en meren. De vlakte is zo’n 100.000 km2 groot en ligt in vijf landen.

Rivieren afgesneden en dijken aangelegd

De Pannonische laagvlakte heeft veel kenmerken van een steppe, een landschap dat nergens anders in het westen te vinden is. De bodem weerspiegelt orthografische, geologische en microklimatologische omstandigheden en last but not least: ook menselijke invloeden. De enorme kanalisatie- en drainagewerken uit de 19e eeuw waren bedoeld om meer land te winnen voor landbouwproductie, vooral in het tijdperk van de 'graanconjunctuur’. Rivierbochten werden afgesneden en 4200 kilometer aan dijken werd aangelegd. Het landschap met natuurlijke moerassen, graslanden en eikenbossen veranderde in bouwland.

Fluvisol is hier een veel voorkomende bodemsoort. Zoute gronden zijn minder belangrijk voor de landbouw. Hun echte waarde ligt in de waardevolle natuurlijke ecosystemen. Een deel van deze gronden is van nature geëvolueerd als gevolg van een hoog zoutgehalte in het grondwater, maar in veel gebieden komt hun evolutie rechtstreeks voort uit de late drainagewerken.

Productie minder voorspelbaar door klimaatverandering

Bodemprofiel Hongarije

Klimaatverandering eist elk jaar zijn tol. Extreme weersomstandigheden zoals veel regen, storm en droogte hebben de voorspelbaarheid van de landbouwproductie in de afgelopen jaren verminderd. Vorst en sneeuw, essentieel voor bouwland en gewasproductie, waren afgelopen winter voor het eerst afwezig. Door droogte waren de opbrengsten in 2018 en 2019 fors lager.

Deze gebeurtenissen zetten het landbouwschadebeperkingssysteem onder druk en resulteren in hoge schadevergoedingen aan de producenten. Zomertemperaturen bereiken 36 tot 38 graden en blijven vaker wekenlang aanhouden. Hoewel deze omstandigheden in het verleden sporadisch ook voorkwamen, neemt hun tijdsspanne toe. Het resulteert in erosie en afbraak van de bodem, vooral in de bovenste humuslaag.

Aanplant van Robinia pseudoacacia

Arenosol bodems beslaan grote gebieden tussen de rivieren Donau en Tisza en in het noordoosten van de Pannonische Laagvlakte. Deze zanderige en leemachtige bodems, die doen denken aan rivierafzettingen, zijn vatbaar voor winderosie. Dit was aanleiding voor een van de grootste boomplantcampagnes in Europa in de 18e eeuw, met Robinia pseudoacacia uit Noord-Amerika, die gemakkelijk groeit op zandgrond, zelfs als deze minder dan 1% humus bevat. Deze boomsoort domineert nog steeds grote delen van het land, vooral dankzij het goede honingproducerende potentieel en het hardhout. Hongarije produceert jaarlijks ca. 22.000 ton honing per jaar, waarmee het land de 5e producent in Europa is.

Landelijk netwerk van meetpunten

Het monitoren van de bodemkwaliteit is een taak van de overheid, onder toezicht van het Nationaal Bureau voor voedselketenveiligheid. Het Informatie- en Monitoring Systeem voor Bodembescherming (TIM) werd in 1992 opgezet, aan het begin van het nieuwe politieke tijdperk. Met dit landelijke netwerk van 1.236 meetpunten (waaronder 183 in bossen) worden beschikbare gegevens over de fysische, chemische en biologische toestand van de bodem gedeeld. Bemonstering vindt elk jaar in de herfst plaats en levert input op voor de onderbouwing van het beleid. Met de herziene wet voor de bescherming van landbouwbodems (2007) is ook een netwerk van deskundigen op het gebied van bodembescherming opgericht. Deze deskundigen geven praktische informatie aan boeren.

'Klimaatadaptatie en -mitigatie staan hoog op de landbouwagenda in Hongarije'

Goed bodemmanagement is noodzakelijk

Voor het behoud van duurzame voedselproductie op de lange termijn zijn een goed bodemmanagement en duurzaam gebruik van grondwaterreserves noodzakelijk. De nationale irrigatiestrategie heeft tot doel om het geïrrigeerde areaal in de periode tot 2030 op te voeren tot 300.000 hectare, om de gevolgen van droogte op te vangen. Het huidige geïrrigeerde oppervlak ligt nog ruim onder het potentieel. Niet-duurzaam gebruik van water kan leiden tot uitputting en verzilting van watervoerende lagen. Mede hierom staat precisielandbouw in de schijnwerpers en wordt er actief naar veelbelovende precisie-oplossingen gezocht .

Klimaatadaptatie en -mitigatie staan ​​hoog op de landbouwagenda in Hongarije. De bodem speelt daarbij een belangrijke rol. Bij de opslag van koolstof in de bodem, zijn vooral de zwarte, chernozem bodems van groot belang. Deze kostbare bodem heeft meer aandacht nodig van boerengemeenschappen. Het is een natuurlijk geschenk in dit deel van de wereld en mag nooit als vanzelfsprekend worden beschouwd. De zwarte bodems vormen het westelijke deel van de Pannonische Laagvlakte en grote delen in het zuiden van Hongarije, waar zij verder doorlopen in de 'graanschuur' van Servië: de Vojvodina.

Vojvodina, natuurlijk onderdeel van de Pannonische vlakte

In het zuiden grenst Hongarije aan Servië. Als er geen inspectieposten zouden zijn, zou je de grensovergang naar het andere land niet merken. Vojvodina, de noordelijke provincie van Servië, is een natuurlijk onderdeel van de Pannonische vlakte. Net als in het Hongaarse deel, is de rijke bodem ideaal voor landbouw. Hier worden vooral gewassen als maïs, tarwe, soja en zonnebloemen geteeld.

De intensieve monocultuur is een erfenis uit het verleden, toen Servië een grote exporteur van granen was. Deze vorm van landbouw is tot op de dag van vandaag behouden. Gebrek aan relevante agromilieumaatregelen in het Servische landbouwbeleid en een onderontwikkelde veehouderij leiden tot een niet-duurzaam gebruik van de bodem. Vruchtwisseling is een uitzondering en door overmatig gebruik van minerale meststoffen en onvoldoende agrotechnische maatregelen neemt de bodemvruchtbaarheid af.

Lees verder onder afbeelding

Beeld: IES
Bodemkaart Servië

Introductie goede landbouwpraktijk

Als onderdeel van het EU-toetredingsproces neemt Servië nu agromilieumaatregelen, maar vooralsnog in een laag tempo en met weinig resultaat. ANTARES, een Horizon 2020-project van de WUR samen met het lokale BioSence Institute,  zet in op de introductie van goede landbouwpraktijken en laat zien hoe hightech agrotechnologie en precisielandbouw gunstig kunnen uitwerken op het inkomen van boeren, maar ook een positief effect hebben op bodem en milieu. Via dit project ‘openden’ toonaangevende lokale boeren hun 'digitale boerderijen' om te laten zien hoe nieuwe technologie landbouwproductie duurzaam en winstgevend kan maken. Helaas vormt dit een van de weinige goede voorbeelden.

Bodemgerelateerde instituten in Hongarije en Servië

  1. Soil Institute Hungary: https://www.mta-taki.hu/en
  2. NÉBIH National Bureau of Food Chain Safety, monitoring and protection of soils: www.nebih.hu
  3. Soil Institute Serbia: http://www.soilinst.rs/
  4. Agriculture Extension Service in Vojvodina (in charge for pedagogical testing): http://polj.savetodavstvo.vojvodina.gov.rs/~svetodavstvo/

Bronnen

  • Mezősi G. (2017) Soils of Hungary. In: The Physical Geography of Hungary. Geography of the Physical Environment. Springer, Cham
  • National Atlas Of Hungary: http://www.nemzetiatlasz.hu/MNA/2_en.html
  • Gábris Gy. (2010) seminar on the physical geography of the Great Plain, Eötvös Loránd University, Budapest

Landbouwteam Boedapest
bdp-lnv@minbuza.nl
Twitter:  @NLagro_Budapest

Mei 2020

Deze bijdrage maakt deel uit van de Agrospecial Bodemverbetering. Via onderstaande link kunt u alle overige bijdragen lezen over dit thema