Een nieuwe visie voor watermanagement in Mexico-Stad
Goed watermanagement is een enorme uitdaging voor Mexico-stad. Klimaatverandering maakt het waterprobleem in de metropool nog groter. Tal van initiatieven worden genomen. Daar zijn ook Nederlandse partijen bij betrokken.
Met 21,6 miljoen inwoners is Mexico-Stad de op vier na grootste stad ter wereld. Het verbaast niet dat een metropool van deze omvang de nodige milieu-gerelateerde problemen kent, zoals luchtverontreiniging, afvalproblematiek en voldoende waterbeschikbaarheid. Van deze problemen is water volgens velen het meest prangende probleem.
Waterschaarste en overstromingen
Door haar geografische ligging heeft Mexico-Stad zowel last van waterschaarste als van overstromingen. Aan 70% van de waterbehoefte van de inwoners van Mexico-Stad wordt voorzien door (over)exploitatie van het grondwater. De overige 30% van de waterbehoefte komt uit omliggende gebieden, vrijwel zonder enig hergebruik in de stad. Lozing van het afvalwater vindt plaats in de nabijgelegen deelstaat Hidalgo, waar het wordt gebruikt voor irrigatie.
Lees verder onder foto
Bodemerosie door ontbossing
Door ontbossing is er echter steeds minder water beschikbaar in de gebieden van waaruit Mexico-Stad haar water importeert. Daarnaast zorgt de door ontbossing veroorzaakte bodemerosie voor een minder snelle aanvulling van het grondwater met regenwater onder Mexico-Stad. Daardoor wordt ook dit grondwater schaarser. In totaal wordt momenteel twee keer zoveel water aan het grondwater onttrokken dan er wordt aangevuld. Zet deze trend zicht voort dan is volgens sommige studies het grondwater onder Mexico-Stad over 50 jaar op.
Verzakking
Een bijkomend probleem is verzakking: Mexico-Stad is gebouwd op de bodem van een drooggelegd meer. De kleigrond van dit drooggelegde meer wordt door de onttrekking van het grondwater en onder het gewicht van een alsmaar groeiende stad steeds compacter. Dat zorgt ervoor dat Mexico-Stad langzaam wegzakt, op sommige plaatsen met wel een halve meter per jaar.
Onomkeerbaar proces
Wetenschappers zijn het erover eens dat dit een onomkeerbaar proces is dat in de toekomst tot nog meer waterschaarste leidt. Het waterprobleem wordt verergerd door klimaatverandering, die steeds vaker hevige stortbuien maar ook hittegolven en droogte veroorzaakt in de stad. Experts voorspellen dan ook grote problemen als er geen drastische veranderingen in het watermanagement van Mexico-Stad plaatsvinden.
'Wat nodig is, is een omslag van lineair naar circulair denken, waarin het water dat de stad in komt, erin blijft'
Groene infrastructuur
Traditioneel ging men de waterproblematiek in Mexico-Stad vooral te lijf met ‘grijze infrastructuur’ zoals leidingen en pompen. Studies wijzen uit dat hierbij 41% van het water verloren gaat door lekkages in het leidingensysteem en door illegale onttrekking.
De laatste jaren groeit de belangstelling om de waterproblemen op te lossen via ‘groene infrastructuur’ en ‘nature-based solutions’. Meer groen in de stad draagt bij aan een betere bodemfiltratie waardoor het grondwater op peil blijft. Tegelijkertijd biedt het andere voordelen zoals verkoeling, meer biodiversiteit, CO2-opvang en een betere leefomgeving voor de stadsbewoners.
Massale aanplant van bomen
Zo lanceerde het ministerie van Milieu van de stad in 2019 de ‘Green Challenge’. Dit is een programma waarmee in twee jaar 10 miljoen bomen en struiken moesten worden aangeplant, bij voorkeur inheemse soorten en met speciale aandacht voor bestuivers. Met 30 miljoen nieuwe bomen en planten in mei 2022 is dit doel ruimschoots gehaald.
Lees verder onder foto
Groene en blauwe corridors
Daarnaast investeert het stadsbestuur in wetlands en in groene en blauwe corridors in de stad. Deze corridors hebben er volgens milieuminister Marina Robles toe geleid dat diersoorten zoals de kolibrie, grijze vos en bladneusvleermuis, die vrijwel waren verdwenen, terug zijn in de stad. Aan bewoners van arme wijken met de grootste waterschaarste heeft het stadsbestuur ook 30.000 regenwateropvangsystemen gedoneerd.
Een nieuwe visie
Toch blijven nog steeds veel projecten eenzijdig gefocust op ‘grijze infrastructuur’ en puur gericht op de watervoorziening aan de bevolking, aldus Victor Rico, directeur Urban Design bij het Oficina de Resiliencia Urbana, een stedelijk ontwikkelings- en landschapsarchitectuurbureau.
Circulair denken
De uitvoering van veel projecten vindt geïsoleerd plaats. Wat nodig is, volgens Rico, is een omslag van lineair naar circulair denken, waarin het water dat de stad in komt, erin blijft. Hij pleit ook voor hergebruik van regen- en restwater. Projecten op grotere schaal moeten op stadsniveau worden ontwikkeld en uitgevoerd als onderdeel van een geïntegreerde stadvisie.
Lees verder onder tekening
Wereldwijd netwerk van steden
Een eerste aanzet voor een dergelijke visie werd gedaan toen Mexico-Stad in 2013 toetrad tot 100 Resilient Cities, een wereldwijd netwerk van steden opgezet door de Rockefeller Foundation om steden veerkrachtiger te maken tegen fysieke, sociale en economische schokken. Ook vond in 2015 een onderzoek plaats waarin het Nederlandse waterkennisinstituut Deltares en het Rotterdams stedenbouwkundig- en landschapsarchitectuurbureau De Urbanisten in samenwerking met het bestuur van Mexico-Stad en de Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) een nieuwe watervisie ontwikkelden voor Mexico-Stad.
Waterfuncties
In deze visie worden publieke ruimtes omgevormd tot blauwe en groene infrastructuur. Water krijgt meer ruimte. De onderzoekers deelden de stad in zes verschillende zones in. Elk van deze zones kreeg, al naar gelang zijn geografische en urbane kenmerken, een of meer van de volgende waterfuncties:
- ‘Vertragen’ van de snelheid waarmee regenwater vanuit de omliggende berghellingen naar beneden stroomt,
- ‘Vasthouden’ van regenwater in de bodem,
- ‘Opslaan’,
- ‘Hergebruiken’,
- ‘Zuiveren’ van regen- of restwater.
Water afvoeren uit de stad is in deze watervisie de laatste keus.
Drijvende eilanden
De zuiveringsfunctie werd toebedeeld aan het zuidelijke stadsdeel Xochimilco, waar de Azteken duizenden jaar geleden de chinampas ontwikkelden: drijvende eilanden waar tot op de dag van vandaag 12.000 boeren natuurinclusieve landbouw bedrijven. De chinampas werden in 2018 officieel door de FAO erkend als Agricultural Heritage System of Global Importance.
Grote en kleine projecten
Afhankelijk van de functie van een zone stelt de studie voor elke zone een pakket maatregelen voor. Die maatregelen variëren van grootschalige projecten (aanleg van dammen, dijken en kanalen en waterafvoerscheiding) tot middelgrote maatregelen (herbebossing, uitbreiding van wetlands) en relatief kleine maatregelen (planten van bomen langs wegen, aanleg van waterpleinen, waterdoorlatende trottoirs en promotie van stadslandbouw).
Groene oases
Volgens de watervisie verandert een aantal open publieke ruimtes in groene oases, middenbermen in groene of blauwe corridors, braakliggend land in waterbassins, reguliere pleinen in waterpleinen, en straten in het centrum in waterwegen die bij hevige buien wateroverschotten af kunnen voeren.
Park met bomen en fonteinen
Met bovenstaande ideeën vinden in Mexico-Stad experimenten plaats. Zo werd langs de route van het drooggelegde kanaal La Viga een nieuw park aangelegd met bomen, fonteinen en waterdoorlaatbare trottoirs. Overtollig regenwater stroomt naar ondergrondse zuiveringsinstallaties. Soortgelijke projecten vinden ook elders in de stad plaats.
Waterdistricten
Daarnaast heeft het Oficina de Resiliencia Urbana momenteel twee projecten ontwikkeld, zogeheten waterdistricten, waarin dit soort initiatieven geïntegreerd op wijkniveau worden toegepast. Deze projecten zijn ontwikkeld in samenwerking met Agua Capital, een innovatieplatform dat kennisuitwisseling en dialoog faciliteert. In zo’n waterdistrict zijn lokale overheden en andere stakeholders actief, zoals het World Resources Institute, Harvard University en de gerenommeerde Mexicaanse Universidad Tecnológica de Monterrey. Het waterdistrict ontwikkelt systeemoplossingen voor de waterproblematiek met nadruk op nature-based solutions.
Lees verder onder foto
Decentrale uitvoering
Tot nu toe zijn twee waterdistricten ontwikkeld: één voor de wijk Tacubaya en een ander voor de wijk Coapa. Het idee van deze waterdistricten is dat het geheel van circulair watermanagement - watervoorziening, zuivering en hergebruik - decentraal wordt uitgevoerd met behulp van grijze en groene infrastructuur. De hele wijk wordt hiermee beter bestand tegen waterschaarste en overstromingen. Een ander gevolg is de toename van biodiversiteit en leefbaarheid in de wijk.
Prijs
Het waterdistrict voor de wijk Tacubaya won in 2021 de World Landscape Architecture Award of Excellence. De ontwikkelaars van het Oficina de Resiliencia Urbana geloven dat alle voorwaarden, inclusief de politieke wil, momenteel aanwezig zijn om het project uit te voeren. Voor het waterdistrict in Coapa werkt men op dit moment aan een financiële analyse voor geïnteresseerde investeerders. De hoop is dat beide projecten spoedig werkelijkheid worden.
Nederlandse kennis
Nederlandse kennis en ervaring van Deltares en De Urbanisten hebben reeds bijgedragen aan de ontwikkeling van de watervisie voor Mexico-Stad. De door De Urbanisten ontwikkelde waterpleinen zijn terug te vinden in de plannen voor de waterdistricten.
Gezien de toekomstscenario’s voor Mexico-Stad komt ook in de toekomst Nederlandse kennis en ervaring met watermanagement van pas. Bijvoorbeeld met betrekking tot modellen voor waterinformatievoorziening, gedecentraliseerd watermanagement, opvang en ondergrondse opslag van regenwater, bodemfiltratie en grondwaterhuishouding.
Dit artikel is onder meer gebaseerd op interviews met Marina Robles (Minister van Milieu van Mexico-Stad), Victor Rico (Directeur Urban Design, Oficina de Resiliencia Urbana) en Eduardo Vazquez (Managing Director, Agua Capital)
Landbouwteam Mexico
E-mail: mex-lnv@minbuza.nl
Twitter: @AgriMexico
Zie ook
- https://www.fondosdeagua.org/es/los-fondos-de-agua/mapa-de-los-fondos-deagua/mexico/aguacapital/
- Towards a Water Sensitive Mexico-City (deltares.nl)
- Over a Century of Sinking in Mexico City: No Hope for Significant Elevation and Storage Capacity
- Recovery - Chaussard - 2021 - Journal of Geophysical Research: Solid Earth - Wiley Online Library
- https://www.o-ru.mx/ciudad-resiliente
- Tacubaya - Medium Scale Hydric District | Mexico City, Mexico | ORU (worldlandscapearchitect.com)
- Chinampas of Mexico City were recognized as an Agricultural Heritage System of Global Importance | FAO
- Green Challenge