De rol van landregistratie in Brazilië’s klimaatagenda
De onderontwikkelde registratie van landeigendom in Brazilië is een systeem probleem dat sterk bijdraagt aan ontbossing in dit land. De LNV-raad van Brazilië interviewde Bastiaan Reydon, een Braziliaanse professor werkzaam bij het Kadaster in Nederland, over de wijze waarop het Kadaster bij landrechten in Brazilië, de Lula-regering kan helpen de goede cijfers op ontbossing vast te houden. Dit in het kader van de COP28 waarbij president Lula da Silva en zijn delegatie voor het eerst kunnen laten zien hoe hij het roer op ontbossing en klimaat heeft omgegooid. De delegatie reist af met sterk verbeterde cijfers op ontbossing in de Amazone en met plannen voor groene landbouwfinanciering, herstel van gedegradeerde gronden en mogelijk een nieuw plan voor vergroting van transparantie in de ketens voor de grote commodities als soja en vlees.
Waarom is landregistratie belangrijk voor het tegengaan van ontbossing?
Onduidelijkheid over eigendom van land leidt tot misbruik en conflict. Misbruik door bijvoorbeeld illegale houthakkers, vissers of goudzoekers. Het tegengaan van illegale activiteiten is moeilijker als niet duidelijk is wie de activiteit moet tegengaan en wat wel en niet mag. Conflict kan ertoe leiden dat mensen uit gebieden weg trekken. Een gebied zonder bewoners loopt meer risico om te worden betrokken door mensen die de oorspronkelijke vegetatie weg halen voor landbouw of andere activiteiten. Hoe duidelijker het is van wie het land is, hoe makkelijker het toezicht.
Wat is volgens jou de belangrijkste uitdaging op dit moment op het gebied van landrechten in Brazilië?
Brazilië heeft nog niet alle landrechten in kaart gebracht. Volgens INCRA (het Braziliaanse kadaster) is ongeveer 25 % van het land in Brazilie geregistreerd. In het Amazonegebied is dat percentage nog lager. Dit betekent dat de meeste landeigenaren geen officiële landtitel hebben. Dat maakt dat er onzekerheid in de rurale en urbane landmarkten is. Om dit te verbeteren moeten de rechten van alle rechtmatige grondbezitters (urbaan en ruraal) geregistreerd worden in een geïntegreerd kadaster. Het eerste geïntegreerde kadaster van het land, de SIGEF, moet hier behulpzaam bij zijn, maar dit kadaster moet nog worden geoptimaliseerd.
Hoe belangrijk zijn landrechten in een land dat ogenschijnlijk eindeloos veel land heeft?
Brazilië had in de begintijden een overvloed aan land. Tijdens de eerste ontwikkeling van de landbouw werden slaven ingezet en werd land afgepakt van de inheemse bevolking. Voor de bevrijding van de slaven is er in 1850 een ‘Landwet’ opgesteld, die bepaalde dat alle grondbezetters die land hadden dit land mochten houden. Al het vrije land werd van de overheid. Deze landwet is nooit precies gevolgd. Veel land van de overheid werd toegeëigend door grootgrondbezitters en grondeigenaren, zonder de landrechten precies te bepalen, laat staan vast te leggen. Dat is zo doorgegaan, zonder al te grote conflicten, tot de tweede helft van de vorige eeuw. De vraag naar land voor verschillende functies als landbouw, veeteelt, natuurgebruik, bossen, inheemse gebieden werd toen groter dan het beschikbare land. Sindsdien bestaat er een grote druk om landrechten wel goed te bepalen en vast te leggen.
Kun je iets zeggen over ‘landgrabbing’ en de MST?
Veel land is dus in bezit genomen door grootgrondbezitters en van daaruit is een markt ontstaan voor grond en land. Op verschillende momenten zijn mensen die geen land hebben, zich ook (kleine delen) land gaan toe-eigenen. In 1964 is er een nieuwe wet opgesteld, die herindeling van gebruikt land organiseerde, met als doel dat grote niet-productieve delen grond onteigenend moesten worden (met compensatie) en overgedragen worden aan kleine boeren zonder land. Maar de staat is niet efficiënt genoeg gebleken om dat te doen. De reactie daarop was het ontstaan van een beweging van landloze boeren, de Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (MST). Zij hebben zich georganiseerd om voor land te vechten. Zij doen dat op een georganiseerde manier door bij voorbeeld in tenten bij of op stukken land te gaan staan die voldoen aan de onteigeningwet. Dat gebeurt sinds 1985 in verschillende regio’s van Brazilië en dit loopt niet altijd soepel. Soms is er sprake van radicalisering van beide kanten, dus ‘landgrabbing’ of ‘invasions’ door de MST en geweld van de kant van de grote landeigenaren tegen de MST-boeren.
Ook hier geldt dat als er een goed kadaster aanwezig zou zijn, de Land-Reform, de landonteigening en de overdracht naar kleine boeren zonder land, veel transparanter en efficiënter zou kunnen plaatsvinden.
‘Onduidelijkheid over eigendom van land leidt tot misbruik en conflict’
Wat verwacht jij van de ontwikkelingen op het gebied van landrechten in Brazilië voor de komende jaren?
De nieuwe regering, die in 2023 is geïnstalleerd, heeft zich sterk gecommitteerd aan de verbetering van landrechten in Brazilië. In het heropgerichte ministerie van Agrarische Ontwikkeling (MDA) is een afdeling Land Governance gekomen, die het hele proces moet coördineren. Samen met de ministeries van Landbouw, Milieu, Economie, Steden, Inheemse groepen en Justitie bouwen zij een geïntegreerd kadaster op. Dat is een erg belangrijke en positieve ontwikkeling. De grootste uitdaging is om alle kadasters van al die instellingen te coördineren en samen te laten werken.
De tweede uitdaging is het in kaart brengen van (geo-referentiatie) en het ophalen van andere informatie over het land van de legitieme landhouders (overheid, boeren, inheemsen, ex-slaven e.a.) waar dat nog niet gebeurd is. Deze informatie moet ook in het kadastrale systeem gebracht worden.
Het derde doel is om verder te gaan met de ‘land-reform’ om land weg te geven aan alle mogelijke gebruikers, met een duurzame toepassing.
Hoe zie je de huidige rol van het Kadaster in deze ontwikkelingen en wat zou je graag willen?
Het Kadaster helpt al met de integratie van de verschillende kadasters door capaciteit op te bouwen van de technici bij de ministeries, met methodologische kennis, bijvoorbeeld van de 'Land Administration Domain Model LADM'. Het Kadaster zou ook verder kunnen helpen met alle technische aspecten van de integratie van de kadasters. Het belangrijkste waar we als het Nederlands Kadaster iets kunnen doen is het delen van kennis en trainen hoe het land in kaart te brengen met metingen (via de satelliet) en andere relevantie informatie. We kunnen daarbij ook putten uit de ervaringen uit andere landen (bijv. Colombia). Ik hoop dat we met steun van de Nederlandse overheid, bijvoorbeeld via het programma Land@scale, wat grootschaliger bij kunnen dragen aan de ambitie van Brazilië om het land goed vast te leggen. Om zo conflicten te voorkomen, natuurbehoud te versterken en ontbossing tegen te gaan.