Sinds 2021 is PFAS-vervuiling in België publiekelijk gekend met de bekendmaking van de omvang van de vervuiling door de fabriek van 3M in Zwijndrecht (Antwerpen). Ook de landbouw is betrokken in dit verhaal en wel op verschillende manieren : als slachtoffer van de vervuiling, als gebruiker van PFAS-chemicaliën via gewasbeschermingsmiddelen en tot slot als mogelijke oplosser via fytoremediatie. Maar zoals zo vaak geldt ook hier: problemen bieden ook kansen voor innovatieve bedrijven.
Beeld: © Canva
Landbouw als slachtoffer van PFAS-vervuiling
Het bekendste voorbeeld van met PFAS-vervuild voedsel in België is ongetwijfeld het pré-salé vlees afkomstig van de runderen die graasden in Het Verdronken Land van Saeftinghe. De PFAS-besmetting bij de dieren kwam in 2024 aan het licht. In september 2025 zijn wij als LVVN-team tijdens een bezoek aan dit natuurgebied bijgepraat over de gevolgen van deze besmetting : enerzijds zijn de vijf veehouders die in het gebied koeien lieten grazen hun verdienmodel kwijt omdat zij het vlees van deze koeien niet meer in de voedselketen mogen brengen, anderzijds geldt dit ook voor de natuurorganisatie Het Zeeuwse Landschap, voor wie de begrazing een vorm van gratis natuurbeheer was.
Inmiddels is duidelijk dat de door PFAS-vervuiling aangetaste voeding veel breder is dan alleen dit pré-salé vlees, namelijk ook vis, eieren en melkproducten, aardappelen, groenten en fruit. Zeker 40 land- en tuinbouwbedrijven in de naaste omgeving van Zwijndrecht ondervinden financiële schade van de voorzichtigheidsmaatregelen ingesteld sinds de bekendmaking van de PFAS-verontreiniging door 3M.
Beeld: © Canva
Landbouw als mede-veroorzaker van PFAS-vervuiling
Volgens een Belgische overheidsstudie is het merendeel van de PFAS-vervuiling (75%) veroorzaakt door de industrie (medisch, textiel, koelsystemen) en slechts 5% door de landbouw via gewasbeschermingsmiddelen. PFAS heeft als voordeel dat het door zijn functie van bindingsmiddel het de landbouwer mogelijk maakt om minder van het gewasbeschermingsmiddel te gebruiken voor hetzelfde beschermingsresultaat. Het grote nadeel is echter dat het niet wordt afgebroken in de natuur en daardoor gevolgen heeft voor de volksgezondheid en het milieu.
België kende in 2024 32 PFAS-houdende gewasbeschermingmiddelen. Zes van deze middelen zijn inmiddels uit de markt gehaald of worden dat binnenkort gedaan.
Volgens zowel de Vlaamse landbouworganisatie Boerenbond als de Belgische sectororganisatie voor de industrie van plantbescherming Belplant, zijn er momenteel te weinig alternatieve middelen voorhanden, zeker bij nicheteelten, om het schrappen van PFAS-houdende gewasbeschermingmiddelen te rechtvaardigen. Immers, het schrappen ervan zal leiden tot verhoogde invoer uit regio’s met minder strenge normen en tot een verhoogd gebruik door landbouwers van producten met een bredere werking.
Boerenbond pleit daarom voor :
- Flexibelere wetgeving in functie van de effectiviteit van beschermingsmiddelen
- Betere afstemming tussen de gewesten voor de keuring van spuittoestellen
- Meer onderzoek en innovatie naar alternatieve (biologische) middelen
Belplant staat zowel een korte termijn als langere termijn benadering voor :
- Geïntegreerde aanpak van drift, afspoeling en uitspoeling via anti-erosiedrempels, fyteauscans en driftreductie
- Nieuwe veredelingstechnieken
- Precisielandbouw
- Versnelde toelatingsprocedures voor alternatieve middelen op Europees niveau
Ook uit Belgisch wetenschappelijke hoek wordt het belang van geleidelijke uitfasering benadrukt, om zo start-ups, die per definitie minder financiële draagkracht hebben dan multinationals, de kans te geven om alternatieve middelen te ontwikkelen.
Reactie Belgische politiek
De federale minister van landbouw heeft laten weten het belang van precisietechnieken en nieuwe gentechnieken te onderkennen en extra budget vrij te maken voor onderzoek naar alternatieve middelen. Als reactie op een burgerpetitie en in afwachting van een Europees verbod op PFAS in consumentenproducten gaat de federale regering ook onderzoeken welke maatregelen er op nationaal niveau op de korte termijn genomen kunnen worden. Het denkt daarbij aan een verbod op de verkoop van bepaalde producten op de Belgische markt.
Daarnaast binden ook de Vlaamse en Waalse regering de strijd aan met de PFAS-vervuiling. Wallonië kent een speciaal actieplan tegen PFAS-houdende beschermingsmiddelen. Vlaanderen komt eind 2025 met een strategisch plan rond de bescherming van drinkwater, dat ook een uitfasering van moeilijk verwijderbare stoffen moet bevatten.
Beeld: © Canva
Landbouwteelten als oplossing voor de PFAS-vervuiling
In België lopen verschillende proeven met fytoremediatie via hennep, wilgen en Hempurizer+ (additief dat ontwikkeld is door de Vlaamse en Nederlandse bedrijven C-Biotech en Bertels). Daarbij onderzoekt men ook alternatieve verwerkingsmethoden voor verbranding van plantbiomassa die met PFAS is vervuild.
Vlaanderen heeft zelfs de ambitie om koploper te zijn in de (biologische) aanpak en sanering van chemische verontreiniging in bodem, water en lucht. Daartoe is sinds januari 2024 het Kenniscentrum Innovatieve Saneringstechnieken (KIS) operationeel, een samenwerkingsverband tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijven.