Belgische wijnbouw: nog bescheiden van omvang, maar in volle expansie
Belgische wijnbouw zit duidelijk in de lift, zowel wat kwaliteit als kwantiteit betreft, met dank aan verdere professionalisering en als gevolg van klimaatverandering. Toch staat deze jonge en nog volop evoluerende sector ook voor een aantal serieuze uitdagingen, die met de verdergaande professionalisering van de sector zeker de nodige aandacht zullen krijgen die ze verdienen.
Historisch perspectief
Wijnbouw is zeker niet nieuw in België. Al tijdens de Middeleeuwen vond er in België wijnbouw plaats dankzij significant hogere temperaturen op het Noordelijke halfrond (tussen 950 en 1250 tijdens het zogeheten middeleeuws klimaatoptimum). Vanaf de 15e eeuw brak er echter een relatief lange en koude periode aan (de zogeheten kleine ijstijd), die daar een eind aan maakte. Pas eind 20ste eeuw werden er in België weer wijngaarden aangelegd, eerst door hobbyisten, maar geleidelijk aan ook door investeerders. Beide groepen hebben de sector met veel passie en creatief ondernemen naar een hoger niveau getild.
Productie
Belgische wijnbouw kent sinds 10 jaar een serieuze expansie. Terwijl het areaal wijngaarden in 2006 nog maar 72 ha bedroeg, groeide het in 2019 met 15% van 383 ha naar 441 ha, waarvan 270 ha in Vlaanderen, en in 2020 zelfs met 39% tot 615 ha (incl. de terreinen die worden klaargemaakt voor wijnbouw). Ook het aantal wijnboeren nam in 2019 toe en wel met 13% tot 154, waarvan 117 zich in Vlaanderen bevonden. Ondanks deze groeicijfers lag de productie wijn in 2019 met ongeveer 1,5 miljoen liter 25% lager dan in het absolute topjaar 2018, toen de productie net niet de mijlpaal van 2 miljoen liter bereikte. Oorzaken voor deze productiedaling moeten gezocht worden bij het weer: de vorst van eind april ’19 en de zonnebrand en hagelbuien tijdens de zomer van 2019 hebben de wijngaarden geen goed gedaan. En ook in 2020 waren de weersomstandigheden opnieuw niet ideaal.
Ondanks de sterke groei van de afgelopen jaren blijft de Belgische wijnproductie in absolute termen een bescheiden sector in vergelijking met de productievolumes die in bekende wijnproducerende landen als Frankrijk of Italië worden gerealiseerd. Ook afgezet tegen de binnenlandse consumptie (< 1%) is de productie vooralsnog beperkt in omvang.
De Belgische wijnbouw is vooral geconcentreerd in 4 provincies: Henegouwen, Limburg , Namen en Vlaams-Brabant. Samen zijn zij goed voor 75% van de Belgische wijnproductie.
De populairste druivenrassen zijn Chardonnay, Pinot Noir, Pinot Gris en Auxerrois. Daarnaast wordt er ook geëxperimenteerd met hybriderassen zoals Johanitter Regent, Solaris en Pinotin, maar vooralsnog zonder al te veel succes bij de consument.
In het huidige klimaat levert een Belgische ha wijngaard gemiddeld 3.000 liter wijn per jaar op. In een uitzonderlijk goed jaar als 2018 kan de opbrengst echter oplopen tot zo’n 5.000 à 6.000 liter wijn per ha.
Vooral witte wijn
Vlaanderen produceert vooral witte wijn, terwijl Wallonië zich meer toegelegd heeft op mousserende wijn. Het totale aandeel van de mousserende wijnen in heel België bedraagt 46%, van witte wijnen 39%, van rode wijnen 13% en van rosé 2%. Wil rode wijn echt voet aan de grond kunnen krijgen in België, dan zal eerst de klimaatopwarming moeten doorzetten.
Toch wil Vlaanderen zich ook toeleggen op andere dan witte wijn. Zo start het Kennis- en Onderzoekscentrum Wijnbouw van het Proefcentrum Fruitteelt in Sint-Truiden binnenkort een samenwerkingsproject met Duitsland en Italië voor de productie van mousserende wijnen.
Professionalisering
Er is duidelijk een professionaliseringsslag gaande in de Belgische wijnbouw: wijnbouwers investeren steeds meer in materiaal voor de wijnproductie en beschikken ook steeds vaker over vakkennis. Dit vertaalt zich ook in betere kwaliteit. Tijdens internationale wedstrijden vallen Belgische wijnen dan ook vaker in de prijzen. Zo won de Chant d’Eole verschillende gouden medailles bij internationale wedstrijden en kreeg het zelfs de titel van “Best Sparkling Wine” tijdens de London Wine Competition.
België kent 9 door de EU beschermde wijnstreekbenamingen: 7 Beschermde Oorsprongsbenamingen (BOB, of AOP in het Frans) en 2 Beschermde Geografische Aanduidingen (BGA, of IGP in het Frans).
- BOB voor wijnen: Hagelandse wijn (1997), Haspengouwse wijn (2000), Côtes de Sambre et Meuse (2004), Heuvellandse wijn (2005) en BOB Maasvallei Limburg (grensoverschrijdend België en Nederland - 2017);
- BOB voor mousserende kwaliteitswijnen: Vlaamse mousserende kwaliteitswijn (2005) en Vin mousseux de qualité de Wallonie/ Crémant de Wallonie (2008);
- BGA voor Landwijnen: Vin de Pays des Jardins de Wallonie (2004) en Vlaamse landwijn (2005).
Overheidssteun
Belgische wijnbouw heeft zijn huidige niveau bereikt zonder enige overheidssteun, maar daar is sinds zomer 2020 verandering ingekomen toen de Vlaamse regering besloot om de sector te ondersteunen met 60.000€ voor de verdere professionalisering, kwaliteitsverbetering en promotie. De verwachting is inderdaad dat met het oog op de voorspelde productiegroei, de sector zich binnenkort ook zal moeten gaan richten op exportmarkten.
Daarnaast heeft de Vlaamse overheid op 19 maart 2021 het allereerste Vlaamse wijnsymposium georganiseerd, waar bijna 350 betrokkenen aan deelnamen. Eén van de doelstellingen van dit symposium was te achterhalen welke kennis reeds in Vlaanderen aanwezig is en tevens wat de aanvullende behoeften van de sector is op het gebied van onderzoek en innovatie. Het huidige Vlaamse onderzoek naar wijnbouw is toegespitst op duurzaam wijngaardbeheer, analysetechnieken, beheersing van plantenziektes, gecontroleerde sturing in de vinificatie en lokale druivenvariëteiten en wordt uitgevoerd door de Vlaamse kennisinstellingen ILVO en PC Fruit.
Sectorfederaties
De sector is aan beide zijden van de taalgrens goed vertegenwoordigd. Zo werd in 2009 in Vlaanderen de VZW Belgische wijnbouwers opgericht en in 2012 in Wallonië de Association des Vignerons de Wallonie.
Ook vond in maart 2020 de eerste wijnbouwbeurs van de België (Vi-Tec!) plaats te Waregem (West-Vlaanderen). De tweede editie is wegens COVID-19 uitgesteld naar december 2021.
Toekomstverwachtingen
Als gevolg van de verdere klimaatopwarming zijn de prognoses voor de Belgische wijnbouw in principe goed. De verwachting is dat het areaal wijngaarden de komende jaren zal toenemen tot 1.000 ha. De sector staat dus aan de vooravond van een behoorlijke investeringsgolf. Een recordinvestering van 8,2 miljoen euro staat momenteel op naam van le Chant d’Eole.
Uitdagingen?
Die zijn er zeker! Allereerst stelt de klimaatverandering de sector ook voor de nodige problemen. Zo vormen voorjaarsvorst, hagel, zonnebrand en meeldauw serieuze bedreigingen voor de oogst. Daarnaast ondervindt de sector hinder van de geldende hoge accijnzen op wijn, de grote administratieve lasten en de strenge wetgeving rond etikettering. Ook belemmeren de beperkte beschikbaarheid en de huidige prijzen van landbouwgrond een verdere groei van de sector. Grond pachten (in België bedraagt de minimaal pachttijd ‘slechts’ 9 jaar) is gezien de zeer lange levensduur van de wijnstokken (100 jaar is geen uitzondering) dan weer geen optimale keuze.
Daarnaast zal ook de marketing serieuze aandacht behoeven. De prijs voor een fles Belgische wijn ligt al gauw boven de €12, wat an sich geen afzetprobleem hoeft te zijn, mits de kwaliteit en het verhaal achter de wijn goed is (bijv. dat van een kwalitatief hoogstaand streekproduct). Of zoals de huidige Vlaamse minister van Landbouw het formuleerde: “Kwaliteit, authenticiteit en nabijheid vormen samen een unieke combinatie voor onze wijnbouwers”. Belgische wijnproducenten zullen ervoor moeten waken om een eigen identiteit te ontwikkelen en zich in hun marketing niet te spiegelen aan de grotere Franse of Italiaanse wijnen. Volgens andere experts zal België ter versterking van de eigen identiteit ook het ingeslagen pad van experimenteren met streekvreemde variëteiten moeten voortzetten.
Vooralsnog wordt Belgische wijn vooral in België gedronken; van een internationaal karakter is (nog) geen sprake. Toch zal de sector met het oog op de productieuitbreidingen de blik ook over de grenzen heen moeten gaan richten. De subsidie van de Vlaamse overheid komt in dit opzicht daarom juist op tijd.
Kansen voor de Nederlandse ondernemer?
België wordt steeds meer een wijnland. Inmiddels genieten verschillende Belgische wijnen van een Beschermde Oorsprongsbenaming (BOB) of een zgn. Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) (zie ook onder het kopje “Professionalisering”). Nederlandse ondernemers in de wijnsector kunnen hierop inspelen. Ook ondernemers actief in de toeleverings- en uitrustingssector kunnen profiteren van de groeiende B2B vraag.
Vinum Et Spiritus is de federale sectororganisatie voor wijn en gedestilleerde dranken. Zij behartigen o.a. de economische belangen van de sector.
Lees ook: Wijnbouw in België terug van weggeweest