Biodiversiteit verzilveren in Duitsland: Op werkbezoek bij Thomas en Jana Gäbert in Trebbin, Brandenburg
Ook in Duitsland werken boeren aan innovatieve manieren om positieve effecten op biodiversiteit om te zetten in voordelen voor het eigen bedrijf. Om daar meer over te horen bezochten we het Agrargenossenschaft Trebbin en spraken daar met de bedrijfsleiders, Thomas en Jana Gäbert. Zij lieten een aantal voorbeelden van biodiversiteitsmaatregelen zien en vertelden over waarom het voor hun de moeite waard is aan biodiversiteit te werken.
Het plaatsje Trebbin ligt ca. 30km ten zuiden van Berlijn in de deelstaat Brandenburg, onderdeel van de voormalige DDR. De 4.000 hectare landbouwgrond van het bedrijf van Jana en Thomas Gäbert is een voormalige Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaft, LPG. Het bedrijf heeft nu 1.100 hectares in bezit, en pacht er nog eens 2.900 hectare bij van in totaal 650 verpachters. De verpachters zijn allemaal inwoners van de regio: “De grondeigenaren zijn heel betrokken bij wat er op hun land gebeurt. Dat vinden we ook belangrijk en steunen dat, voor ons is het belangrijk dat we op die manier goed regionaal geworteld zijn”, aldus Thomas.
Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften
De DDR was in de jaren 1980 ingedeeld in collectieve boerderijen van elk 1000den hectares groot, de Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften (LPGs) ontstaan uit onteigeningen van privé eigendommen. Na de Duitse hereniging zijn de onteigende bezittingen weer teruggegeven, en veel LPG’s zijn overgegaan in agrarische genootschappen: Samenwerkingsverbanden van agrarisch ondernemers die zelf grond bezitten en er vaak grond bij pachten. Deze Agrargenossenschaften hebben vaak 1000den hectares land in beheer en bestaan meestal uit meerdere bedrijfstakken die verschillende producten leveren.
De 4.000 hectare wordt deels gebruikt voor voederteelt voor de 1.000 stuks melkvee en het bijbehorende jongvee, en deels voor akkerbouwproducten die verkocht worden. Thomas: “99% van het veevoer telen we zelf, we voeren geen voer en dus ook geen soja uit de tropen aan”. Ook in de bemesting en samenwerking met een naastgelegen biogascentrale staat de kringloopgedachte centraal.
Als ze uitleggen wat ze voor biodiversiteit doen, lopen ze regelmatig tegen vooroordelen aan: “Als je zegt dat je bedrijf 4.000 hectare groot is en er 1.000 melkkoeien in de stal staan, hebben mensen daar vaak direct een beeld bij, een beeld van industriële landbouw waar biodiversiteit niet bij past”, aldus Jana.
Communicatie & samenwerking
Samenwerking zit de Gäberts in de genen. Ze hebben de bedrijfsleiding van de ouders van Thomas overgenomen. Het genootschap bestaat uit 57 leden en er wordt van 650 eigenaren gepacht. Dit is een zeer betrokken groep mensen waarmee de genootschap sterk in de regio is verworteld.
Daarnaast werken ze met de start-up ArtenGlück en met de biodiversiteitswerkgroep van BASF. Artenglück koppelt ingezaaide bloeistroken aan donateurs. BASF heeft een meerjarig programma om biodiversiteit in landbouwbedrijven te stimuleren. In het kader daarvan werken de Gäberts ook samen met de wetenschap voor de monitoring van de natuur op het bedrijf.
Artenglück en het programma van BASF zijn de belangrijkste financiële ondersteuning voor de biodiversiteitsinzet van de Gäberts, waarbij de financiële steun van een groot bedrijf tot nog toe constanter is gebleken dan die van donateurs.
Zelf zien ze juist ook voordelen in de schaalgrootte van het bedrijf: Er is plek genoeg voor broedende kieviten en veldleeuweriken, die op moeten passen voor de rode wouwen. In een berg afgegraven grond broeden twee groepen oeverzwaluwen. Ook kunnen ze door de omvang makkelijker overhoekjes en randen opzij zetten voor ecologische braak en bloemenranden. “Bovendien kunnen wij door onze schaal 120 mensen in dienst hebben, waarvan er twee volledig op bodemkwaliteit focussen. Daardoor kunnen we heel precies en op basis van behoefte bemesten. Één collega focust volledig op gewasbescherming, hij staat elke dag in het veld om te kijken of er schadedrempels worden overschreden. In granen hoeven we eigenlijk nooit met insecticiden te werken, en dat scheelt een hoop”, zegt Thomas.
“Na droogte is ons belangrijkste knelpunt de veranderlijkheid van de politiek.”
Vooruitkijken
Thomas vertelt enigszins met een knipoog, maar ook serieus: “Na droogte is ons belangrijkste knelpunt de veranderlijkheid van de politiek”. Ook in Duitsland worden steeds meer eisen gesteld aan de duurzaamheid van de landbouw. De Gäberts kunnen daar mee omgaan door hun regelmatige deelname aan debatten en bijeenkomsten. Door contacten op de verschillende Duitse overheidsniveaus kunnen ze de beleidsontwikkelingen goed volgen, en nieuwe aan zien komen. Lagere overheden helpen ze bij de praktische uitvoering van beleid, wat in wederzijds voordeel is.
Natuurbeheer met runderen en beheer van het cultuurlandschap behoren ook tot de activiteiten van het genootschap bij Trebbin. Jana heeft zelf jarenlang runderen in een nabijgelegen natuurgebied gehouden. “We merken dat de overheid daar nog aan moet wennen, natuurbeheer door boeren. Het bespaart veel geld, maar die voordelen zijn nog niet helemaal duidelijk waardoor het voor ons nog niet helemaal rendeert”. Thomas voegt toe, “We doen nog aan 100 hectare natuurlijk graslandbeheer en hopen daarmee een verandering bij overheden te realiseren, wat nodig is als we er een steviger onderdeel van het bedrijf van willen maken”.
Wetenschappelijke onderbouwing
De Gäberts gaan wel overwogen te werk, een goede onderbouwing en meetbaarheid van effecten vinden ze belangrijk. Thomas is zelf gepromoveerd in bodemvruchtbaarheid, Jana is afgestudeerd in veehouderij, akkerbouw en biodiversiteitsmaatregelen.
Op het bureau van Jana ligt een publicatie van de onderzoeksgroep rond Prof. Teja Tscharntke aan de Universiteit van Göttingen. Zij hebben aangetoond dat een slimme combinatie van gangbare landbouw met landschapsbeheer tot de grootste winst voor biodiversiteit leidt. “Die wetenschappelijke basis is belangrijk in onze communicatie, er zijn ook regelmatig wetenschappers die de natuur op ons bedrijf monitoren”.
Voorbeelden van initiatieven die Duitse boeren helpen biodiversiteit te verzilveren
Für Ressourcen, Agrarwirtschaft und Naturschutz mit Zukunft (F.R.A.N.Z.): Boeren en wetenschappers werken hierin samen waarbij gekeken wordt welke biodiversiteitsmaatregelen passen. Gefinancierd wordt door de Rentenbank en de federale ministeries voor landbouw (BMEL) en voor milieu (BMUV) www.franz-projekt.de
Samenwerking tussen NGO’s en supermarkten, zoals WWF en EDEKA in Landwirtschaft für Artenvielfalt https://www.edeka.de/nachhaltigkeit/unsere-wwf-partnerschaft/die-kooperation/landwirtschaft_fuer_artenvielfalt.jsp en NABU en REWE in een gezamenlijk klimaatfonds https://www.rewe.de/nachhaltigkeit/unsere-ziele/projekte/klimaschutz/klimafonds/
Er zijn verschillende online platforms voor publieke sponsoring van biodiversiteitmaatregelen, zoals: ArtenGlück www.artenglueck.de, FeldWerk www.feld-werk.de en Agora Natura www.agora-natura.de
Daarnaast bieden enkele grote producenten van landbouwmiddelen ook financieringen aan voor biodiversiteit op landbouwbedrijven, zoals BASF die het ook met onderzoek begeleiden https://www.agrar.basf.de/de/Nachhaltigkeit/Biodiversit%C3%A4t/