Corona noodzaakt tot wereldwijde aanpassing voedselsysteem

Door de coronapandemie heeft de wereldwijde handel in landbouwproducten een forse schok ondergaan. Inmiddels wordt in veel landen nagedacht over te nemen maatregelen in het post-coronatijdperk. Meer zelfvoorziening, verkorting van de voedselketen en mechanisering van agrarische bedrijven krijgen prioriteit. Dat blijkt uit een inventarisatie van de landbouwraden op de Nederlandse ambassades.

Dit artikel is onderdeel van een serie over gevolgen van de coronacrisis op de voedselvoorziening wereldwijd. Welke invloed heeft dat op de overheden en het bedrijfsleven in het land zelf en wat betekent dit voor de positie van de Nederlandse agrofoodsector? Eerder in deze serie verschenen artikelen over de FAO, China, VS en Zuid-Korea.

Het Landbouw Attaché Netwerk maakte sinds het begin van de coronapandemie een digitale nieuwsbrief over de gevolgen voor de belangrijkste afzetmarkten. Deze nieuwsbrief werd verstuurd aan de brancheorganisaties in de agrarische sector. In de 89e (en laatste) nieuwsbrief gaven de landbouwraden een terugblik op de afgelopen maanden en blikken zij vooruit. Welke veranderingen zijn blijvend? Wat zijn de gevolgen van de pandemie op de langere termijn? En waar liggen de kansen voor Nederland?

Freek Vossenaar
Freek Vossenaar

Veranderingen

Freek Vossenaar van het ministerie van LNV was de afgelopen maanden de drijvende kracht achter de corona-nieuwsbrief. Hij is ervan overtuigd dat de pandemie op een aantal punten tot blijvende veranderingen in het wereldwijde voedselsysteem kan leiden. “Maar dat geldt niet voor alles wat we de afgelopen maanden zagen gebeuren. Bijvoorbeeld het kopen van eieren en aardappelen bij de boer even verderop, ik denk dat dat van tijdelijke aard is. Als we het hebben over de echt grote ontwikkelingen – bijvoorbeeld de wens van veel landen om minder afhankelijk te worden van voedselimporten – dan gaat het vaak om een versterking van een bestaande trend en niet om iets heel nieuws. De pandemie heeft wel wereldwijd geleid tot meer aandacht voor de boer én voor ons hele voedselsysteem.”

We bespreken met Vossenaar een aantal belangrijke ontwikkelingen in het wereldwijde agrofoodcomplex zoals die afgelopen maanden helder zijn geworden. En we kijken naar de kansen en uitdagingen voor Nederland.

'Ik verwacht niet dat de Nederlandse export door de nadruk op meer zelfvoorziening op termijn wegvalt'

Zelfvoorziening in voedselproductie

Op veel plekken in de wereld bleek de import van voedsel te stagneren of zelfs helemaal stil te vallen. Uit de analyses van de landbouwraden blijkt dat de betreffende landen, nog meer dan zij al deden, de voedselproductie in eigen land willen verhogen. Vossenaar: “Voorbeelden zijn Rusland, Japan, de Golfstaten en Singapore. Het geldt trouwens ook voor een aantal lidstaten van de Europese Unie. Verhoging van de voedselproductie in deze landen biedt kansen voor Nederland. Wij zijn sterk in bijvoorbeeld uitgangsmaterialen, agrotechnologie en het opzetten van goed landbouwonderwijs.”

Lees verder onder foto

Yield of tomatoes
Rusland werkt er hard aan om de voedselproductie in eigen land te verhogen.

Export van landbouwproducten

Vossenaar verwacht niet dat onze export door de nadruk op meer zelfvoorziening op termijn wegvalt. “De behoefte aan import blijft. Zeker in landen waar de bevolking snel groeit. De profilering van ons product wordt belangrijker nu in landen als Polen en Frankrijk nationalistisch koopgedrag lijkt te ontstaan.

De coronapandemie maakt ook duidelijk dat het belangrijk is om na te denken over alternatieve verwerking en conservering van verse producten op het moment dat de vraag opeens wegvalt. Dat laatste gebeurde bij de frietaardappelen, en eigenlijk bij alle producten die bestemd waren voor de horeca.

Mechanisering in de landbouw

Tijdens de coronacrisis bleek dat de landbouw, zeker in Europa, in grote mate afhankelijk is van de inzet van buitenlandse werknemers. Als de grenzen dichtgaan, ontstaat er direct een enorm probleem. “Er vindt elk jaar een hele volksverhuizing plaats die opeens stokte. Om minder afhankelijk te worden van de aanwezigheid van arbeidskrachten wordt de sector gedwongen om te mechaniseren. Machines en robots in plaats van mensenhanden, zoals de autonome asperge-steekmachine waar nu mee wordt geëxperimenteerd. De pandemie leidt ertoe dat de tendens tot verdere mechanisering een stimulans krijgt. In slachthuizen is die noodzaak heel nadrukkelijk aangetoond.”

Zuivelproductie
Beeld: ©Adobe Stock
Zuivelproductie

Agrologistiek wereldwijd

Vanwege de verspreiding van het coronavirus over de wereld stokten de export en import van agrarische producten. Grenzen, zee- en luchthavens werden gesloten. “De import van veevoergrondstoffen is verrassend goed overeind gebleven, maar in veel andere sectoren was sprake van chaos. Niemand had overzicht over welke vervoersmogelijkheden er nog wel waren en tegen welke kosten. Ook de vervoersorganisaties kregen dat niet goed in kaart. Dit vraagt om een logistiek draaiboek voor het geval we weer geconfronteerd worden met een pandemie.”

E-commerce

De verkoop van voedsel via webwinkels is overal fors toegenomen. Dat geldt voor de EU-lidstaten, maar bijvoorbeeld ook voor India, China en Japan. E-commerce in voedsel neemt komende jaren verder toe, verwacht Vossenaar. “Wil de Nederlandse agrofoodsector hiervan profiteren, dan moet er meer aandacht komen voor digitale presentatie. Afstemming op de specifieke doelgroep is nodig. In Japan staat voedselveiligheid voorop, in Duitsland gaat het meer om duurzame productie. Verdiep je in je doelgroep en pas je boodschap daarop aan. Ook omdat beurzen misschien minder aantrekkelijk worden, moet je digitale presentie echt top zijn.”

'De pandemie maakt de noodzaak duidelijk van samenwerking met lokale dealers en technici'

Certificering bij import en export

Bij import en export van landbouwproducten spelen veterinaire en fytosanitaire certificaten een belangrijke rol. Op het terrein van certificering hebben veel landen versoepelingen doorgevoerd om de handelsstromen te vergemakkelijken “De voedselveiligheid is hierdoor, voor zover we nu weten, niet in gevaar gekomen. Er is veel voor te zeggen om deze versoepelingen te handhaven. De veterinaire en fytosanitaire autoriteiten trekken hopelijk dezelfde conclusie.”    

Lokale dealers

Wereldwijd bouwen Nederlandse bedrijven kassen, stallen en opslagloodsen. Zij zijn verantwoordelijke voor de ‘hardware’ en vaak ook de ‘software’. Bij problemen vliegen technici in om deze te verhelpen. “Maar afgelopen maanden was dat onmogelijk, met alle problemen van dien voor de klanten en het imago van de leverancier. De pandemie maakt de noodzaak duidelijk van samenwerking met lokale dealers en technici. Ook reservematerialen moeten lokaal aanwezig zijn. Dit vraagt om adequaat voorraadbeheer.”

Lees alle berichtgeving door het Landbouw Attaché Netwerk over corona-gerelateerde actualiteiten in hun landen.