Overzicht van de Waalse landbouwsector: biologisch en extensief voeren de boventoon

Nieuwsbericht | 05-03-2020 | 16:02

Bedrijfsaantallen en bedrijfsomvang

De Waalse landbouw ondergaat, net als elders in Europa en in Nederland, een proces van schaalvergroting en concentratie. In 2018 telde Wallonië 12.752 agrarische bedrijven, met een gemiddeld bedrijfsoppervlakte van 58 hectare. In vergelijking met 1990 vertoont het aantal bedrijven een gestage daling van 3,1% per jaar, wat neerkomt op een ruime halvering in 28 jaar tijd, terwijl het gemiddelde bedrijfsoppervlakte juist een tegenovergestelde tendens vertoonde (+3,0% per jaar), of te wel een verdubbeling in 28 jaar tijd.

(Ter vergelijking: in Nederland bedroeg de gemiddelde bedrijfsomvang in 2017 34 hectare en in Vlaanderen 26,3 hectare.)

Ondanks een gemiddelde bedrijfsomvang van 58 hectare kent de Waalse landbouw een groot aantal relatief kleine familiebedrijven. Zo was in 2018 31% van de bedrijven kleiner dan 25 hectare en 23% van de bedrijven had een oppervlakte tussen 25-50 hectare. Daarmee bezat 54% van de landbouwbedrijven slechts 21% van het totale Waalse landbouwareaal, terwijl aan de andere kant van het spectrum opvalt dat 16% van de bedrijven een bedrijfsomvang had van meer dan 100 hectare. In totaal bezaten deze grote bedrijven 41% van het Waalse landbouwareaal.

Werkgelegenheid

Volledig in lijn met de halvering van het aantal bedrijven en de voortschrijdende automatisering, nam in de periode 1990-2017 ook het aantal arbeidskrachten met ruim de helft af. Bovendien werkte in 2017 slechts 60% van de Waalse landbouwers op voltijdse basis (waarvan 90% man). De Waalse landbouw wordt voorts gekenmerkt door vergrijzing. Zo was in 2016 60% van de landbouwers tussen de 45 en 65 jaar oud en 19% zelfs ouder dan 65 jaar. Slechts 6% was in dat jaar jonger dan 35 jaar. Al met al is de gemiddelde leeftijd van een landbouwer gestegen van 50 jaar in 2000 naar 54 jaar in 2016.

Het probleem van de opvolging speelt ook de Waalse landbouw parten. Zo gaf in 2016 44% van de landbouwers aan zonder opvolger te zitten, terwijl 35% van de landbouwers het nog niet wist. Slechts 21% van de landbouwers gaf aan wel over een opvolger te beschikken. De belangrijkste factor die het bestaan ​​van een potentiële opvolger lijkt te bepalen, is de grootte van de boerderij. Zo hadden Waalse landbouwers die verklaarden een opvolger te hebben, in 2016 een oppervlakte van gemiddeld 74 ha, terwijl degenen die dat niet hebben, gemiddeld 39 ha bewerkten.

Korte Keten

De Waalse landbouw wordt gekenmerkt door zijn lokale karakter, zeker in tegenstelling tot de Vlaamse landbouw die eerder exportgericht is. Dit lokale karakter komt goed tot uiting in de populariteit van de korte keten voor de verkoop. Populaire afzetkanalen zijn dan ook:

• de boerderijwinkel
• verkoop van lokale producten in de middelgrote en grote distributiecentra
• gespecialiseerde winkels die lokale producten uit de biologische landbouw verkopen
• de ontwikkeling van de online handel in lokale producten o.a. via zogeheten landbouwverkooppunten (“halls relais agricole”).

De korte keten en lokale munten gaan vaak samen, wat ook het geval is in Wallonië. In totaal kent Wallonië 14 lokale munten met nog 3 nieuwe die binnenkort gelanceerd zullen worden.

Sinds 2011 kent Wallonië een actief beleid ter stimulering van deze zogeheten “landbouwverkooppunten” (“halls relais agricole”). Het doel is om op het hele Waalse grondgebied een netwerk van actoren en infrastructuren in te richten om zo de landbouwproducten collectief te kunnen aanbieden. Eventueel vindt een eerste verwerking ter plekke plaats. Een bekend voorbeeld is het ‘Collectif 5C’, dat momenteel 21 burgercoöperaties in heel Wallonië verenigt. De coöperatie verdeelt producten van 25 producenten over drie depots. De producten kunnen vervolgens via een online winkel worden besteld.

Gezien het succes van deze verkooppunten en de groeiende behoefte van de sector aan meer gezamenlijke infrastructuur voor de opslag, verwerking of marketing van landbouwproducten, heeft de Waalse regering in haar Waals Investeringsplan (PWI 2019-2024) vijftien miljoen euro gereserveerd ter ontwikkeling van nieuwe projecten voor agrarische winkels voor de komende 6 jaar.

Landbouwvormen

Het totale landbouw- en bosareaal is goed voor respectievelijk 43% en 33% van de totale oppervlakte van Wallonië. Bijna 70% van het landbouwareaal wordt in het Waals Gewest gepacht.

De Waalse landbouw is bij uitstek runderveeteelt (extensief) en akkerbouw georiënteerd, wat ook de relatieve grootte van het gemiddelde bedrijfsoppervlakte verklaart. Zo viel in 2016 47% van de Waalse agrarische bedrijven onder de categorie ‘rundveebedrijf’ (20% rundvlees, 14% gemengd en 13% melkvee), 32% onder ‘akkerbouwbedrijf’, 12% onder ‘gemengd bedrijf’ en 9% onder ‘overig’.

Ook al maakt intensieve veehouderij (varkens en kippen) in relatieve cijfers een stevig groei door, het blijft in Wallonië vooralsnog een niche-sector.

Graslanden zijn goed voor 47,6% van de Waalse landbouwgronden tegenover 52,4% voor akkerbouw. Kijkt men echter alleen naar deze laatste categorie, dan vormen granen (en meer specifiek tarwe) de grootste groep, gevolgd door nijverheidsgewassen (gewassen die bestemd zijn voor verwerking tot andere producten zoals aardappelen en koolzaad) en voedergewassen.

Bruto toegevoegde waarde van de agro-food sector

De totale productiewaarde van de Waalse landbouw schommelt sinds 2010 rond de 1,8 miljard euro en zo ook in 2017. Veeteelt is de belangrijkste sector met een aandeel van 54,8%, gevolgd door akkerbouw (34,7%) en tuinbouw (10,5%).

Het aandeel van de agrarische sector in stricto sensu in de totale Waalse economie is zeer bescheiden (0,8% in 2018), wat echter niet goed haar betekenis voor natuurbeheer en de lokale economie tot uiting brengt. Voegt men daar nog de foodsector aan toe, dan komt men echter op 2,9% in 2018. Voor België als geheel zijn deze procentuele cijfers zo goed als identiek (respectievelijk 0,74% en 2,84% - cijfers 2017).

Bedrijfsinkomen

Akkerbouwbedrijven presteerden qua bedrijfsinkomen zeer sterk gedurende de periode 2015-2017 (+40% t.o.v. het gemiddelde agrarische bedrijfsinkomen in Wallonië). Vleesveebedrijven kenden daarentegen moeilijke jaren met een bedrijfsinkomen dat ruim onder het gemiddelde lag (-30%). Melkveebedrijven wisten een bedrijfsinkomen te realiseren dat gelijk was aan het gemiddelde. Akkerbouw- en melkveebedrijven konden mede zo’n goede resultaten neerzetten dankzij een gunstige marktprijsontwikkeling voor hun producten.

Biologische landbouw

De Waalse landbouw wordt ook sterk gekenmerkt door een goed ontwikkelde biologische landbouwsector. Vanwege de geringe verstedelijking is er in Wallonië meer ruimte beschikbaar voor biologische landbouw dan in Vlaanderen. Dit is dan ook terug te zien in de cijfers: ruim 14% van het totale aantal Waalse landbouwbedrijven was in 2019 biologisch (in totaal 1.816 bedrijven, of te wel 1 bedrijf op 7!) tegenover slechts 2% in Vlaanderen. Doordat het gemiddelde oppervlakte van een biologische boerderij in Wallonië met 47 hectare wat kleiner was dan bij de traditionele landbouw (58 hectare), bedroeg het aandeel biologische landbouwareaal ‘slechts’ 11,5% (84.422 ha).

Meer dan 75% van het biologische landbouwareaal bestaat uit weiden die in bepaalde delen van Wallonië, bijna op een natuurlijke wijze worden beheerd in de biologische modus. Aangezien de biologische landbouw dus voornamelijk uit grasland bestaat, heeft het zuidoosten van Wallonië een veel hoger aandeel in de biologisch landbouw dan de rest van het Waalse grondgebied, dat meer gericht is op gewassen. De biologische premie voor weiden is immers aantrekkelijk met betrekking tot de inspanningen die moeten worden geleverd voor het respecteren van de specificaties van het lastenboek. Dit in tegenstelling tot gewassen, waarvoor de specificaties voor het verkrijgen van de biologische premie strenger zijn.

Een obstakel voor verdere grootschalige conversie naar biologische landbouw vormt de afwezigheid van een gegarandeerde afzet voor biologische producten. Dit probleem speelt vooral bij de productie van rundvee en gewassen. Bij deze laatste speelt dan ook nog het bijkomende probleem van phyto-technische controles, wat de productiekosten opdrijft ten opzichte van conventionele landbouw. De sector zet nu in op een grotere vraag door betere marketing, wat op zijn beurt weer een positief effect moet hebben op het aanbod.

In totaal is Wallonië goed voor 91% van het Belgische biologische landbouwareaal. Daarmee is de Belgische biologische landbouwsector bijna een exclusieve Waalse aangelegenheid geworden.

Veeteelt

Belang van Wallonië in de Belgische landbouwsector

Wallonië beslaat ruim de helft van het Belgische grondgebied, terwijl het ‘slechts’ 30% van de Belgische bevolking huisvest. Met deze cijfers in het achterhoofd, blijkt dat Wallonië binnen België een sterke positie inneemt qua akkerbouwproducten, rundsvlees en melk. Tuinbouwproducten, varkens- en pluimvlees blijken daarentegen voornamelijk in Vlaanderen te worden geproduceerd.